به‌منظور بررسی این راهبردها و همزمان با روزهایی که حجاج بیت‌الله الحرام مشغول اقامه این فریضه الهی هستند، با حجت‌الاسلام دکتر سیدمهدی علیزاده موسوی، استاد حوزه و دانشگاه و رئیس مؤسسه بین‌المللی البیان گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌آید:
* رهبر معظم انقلاب از حج به عنوان نمونه کوچک و مظهر تمدن نوین اسلامی تعبیر می‌کنند؛ این تعبیر بر چه مبنایی است و اساساً چه ظرفیت‌هایی در حج وجود دارد که چنین وجهه‌ای به آن می‌دهد؟
باید توجه داشت موفقیت در هر عرصه‌ای نیازمند وجود نمونه‌های موفق است، برای مثال اگر می‌خواهیم سبک زندگی اسلامی در جامعه رواج یابد، باید الگوهای موفق در این سبک را معرفی کنیم، وگرنه مباحث صرفاً جنبه انتزاعی خواهد داشت. در تعالیم اسلام با مفهومی به‌نام «امت» مواجهیم که مترادف جامعه اسلامی است؛ این مفهوم در قرآن آمده و امت اسلام به‌عنوان امت وسط یعنی نه اهل افراط و نه تفریط، معرفی شده است و همین روحیه است که مسلمانان را به اوج می‌رساند. در حیات فردی، انسان در جامعه اسلامی باید مسئولیت‌پذیر بوده و رابطه خوبی بین خدا و خود تعریف کرده و اهل تقوا و راز و نیاز باشد، یعنی اگر انسان را دارای اقسام ارتباط با خود (نفس‌شناسی)، ارتباط با خدا (بندگی)، ارتباط با مردم و ارتباط با محیط زیست بدانیم، در جامعه اسلامی همه در اوج است. حیات اجتماعی انسان در قالب سیاست و اجتماع تبلور می‌یابد، جامعه اسلامی در این حیات نیز هدفمند و دارای جهان‌بینی است و در مسیر تکامل پیش می‌رود؛ همچنین، نوعی همکاری و همیاری بین بخش‌های آن وجود دارد. شاید به ذهن برسد که این تبیین، قدرت بروز و ظهور ندارد و تاریخ بشر توأم با خودپرستی‌ها و خودکامگی‌ها و به تعبیر «هابز» انسانِ گرگ‌انسان بودن، است. پس چطور با این حد از غرایز در حیات فردی و اجتماعی می‌توان به مفهوم امت رسید. اگر صرفاً جنبه انتزاعی مدنظر باشد، فقط مدینه‌ای فاضله و دست‌نیافتنی ترسیم می‌شود، اما در عالم واقع در عصر نبوی در مدینه النبی(ص) شاهد این تعاملات بودیم و جامعه اسلامی شکل گرفت. در طول تاریخ نیز جامعه اسلامی مناسکی به‌نام حج داشته و دارد که کاملاً ویژگی‌های جامعه اسلامی را در سطحی کوچک و مینیاتوری بازتاب می‌دهد، یعنی اگر در پی ارائه نمونه کوچکی از جامعه اسلامی هستیم که ما را به اهداف آن مدینه‌فاضله برساند، همه اوصاف و ابعاد آن در حج دیده می‌شود.
* چه ویژگی‌هایی در حج وجود دارد که آن را به نمونه مینیاتوری از جامعه اسلامی و تمدن نوین تبدیل می‌کند؟
در حیات فردی زائر از زمانی که لباس اِحرام بر تن کرده و حرام و حتی حلال‌های الهی را بر خود حرام می‌کند و دست از زینت می‌شوید، تصریح می‌کند که تنها زینت انسان، تقوا و وارستگی است، بنابراین موی خویش را می‌تراشد تا نشان دهد نشانه‌های جمال زوال‌پذیر است. همه این مراحل و آداب نوعی خودسازی است که نشان می‌دهد در جامعه اسلامی باید طوری عمل کنیم که انسان پله پله به خدا نزدیک‌تر شود، برای همین حاجی به نماز، عبادت و راز و نیاز توصیه شده است. اینکه حتی حلال الهی بر حاجی حرام می‌شود برای آن است که اصالت‌ها و اولویت‌ها را بدانیم، اینکه: «وَلِبَاسُ التَّقْوَیٰ ذَٰلِکَ خَیْرٌ» از این رو حج، تمرین تقوا در ماکت جامعه اسلامی است.علاوه بر این، حج در حوزه زیست محیطی هم آموزه‌هایی دارد. از بحران‌های اصلی انسان امروز، تخریب محیط زیست است که هر لحظه به سمت نابودی پیش می‌رود، اما در حج حتی کندن یک شاخه و صید، حرام شده و پاکیزگی و آراستگی ظاهری توصیه می‌شود تا حاجی به محیط پیرامون و طبیعت احترام گذاشته و جز برای ارتزاق، کام دیگری از طبیعت برنگیرد.
* در ابعاد اجتماعی جامعه اسلامی، حج چه تمرین‌هایی را به ما می‌دهد و درباره وحدت چه رهاوردی دارد؟
مهم‌تر از بعد فردی، بعد اجتماعی و حیات اجتماعی انسان است؛ اگر انسان صرفاً خوب باشد اما حلقه‌ها و پیوندهای اجتماعی را نشناسد، موفق نخواهد بود. حج به ما یاد می‌دهد چگونه می‌توان با علایق، نژادها و اختلافات عمیق در رنگ، زبان و قومیت نه تنها اختلافات را کنار گذاشت، بلکه یاور یکدیگر بود. حج به ما یاد می‌دهد توحید، همه را تحت لوای خود جمع می‌کند؛ هرچند وهابیت می‌کوشد قرائتی متفاوت از توحید عرضه کرده و به دلایلی همچون توسل، توحید شیعه را زیرسؤال ببرد اما همه می‌دانیم توسلات ما هم برای نزدیکی به خداست. در جامعه اسلامی مرزهای جغرافیایی معنا ندارد و مرزهای عقیدتی نقش‌آفرینی می‌کند و حج دقیقاً چنین کارکردی دارد، چنانکه از 72 ملت مسلمان و نیز کشورهای غیراسلامی زائرانی برای حج می‌آیند، از زبان، رنگ و قومیت دست شسته و به‌دور از هر تفاخری دور کعبه می‌چرخند، برای همین در طواف، سیاه و سفید و زرد، عرب و عجم و ... شانه‌به‌شانه هم بر مدار توحید و تقوا گرد کعبه می‌چرخند. این یعنی در حوزه اجتماع، مرزهای جغرافیایی تبدیل به مرزهای عقیدتی می‌شوند: «إِنَّ أَکرَمَکُم عِندَ اللَّهِ أَتقاکُم»؛ چنان که خدای متعال می‌فرماید: «إِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثی وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ». دومین نکته در جامعه اسلامی این است که همه یاور و مددکار یکدیگرند، در جامعه اسلامی فقر وجود ندارد و این در حج به سهولت دیده می‌شود، همه با یک لباس و یکدل به سمت عرفات و مشعر حرکت کرده و وقوف می‌کنند، بدون اینکه از کسوت و شغل و قومیت یکدیگر بپرسند. همه یک شکل رمی جمرات می‌کنند، سرها را تراشیده و قربانی می‌کنند، این‌ها همه نشانه جامعه همدل است. جامعه اسلامی نیز بر این اساس بنیان نهاده شده، در این جامعه همه از حال هم مطلع هستند. حج نیز همراهی را متذکر می‌شود، بنابراین ایرانی، عراقی، سودانی، یمنی، فلسطینی و ... همه در کنار هم حضور دارند.
* رهبری در دیدار با کارگزاران حج بر حفظ ابعاد سیاسی این فریضه تأکید داشتند، آیا در این باره موفق عمل کرده‌ایم؟
حج در حوزه حیات اجتماعی در پیاده کردن برخی کارویژه‌های جامعه اسلامی دچار مشکل است؛ مثل «برائت از مشرکین». در سوره مبارکه توبه امیرالمؤمنین(ع) مأمور به برائت از مشرکان می‌شود، این یعنی در عین همدلی افراد در جامعه اسلامی، نباید با مشرکان تسامح و تساهل داشت، چنانکه قرآن درباره حضرت رسول(ص) می‌فرماید: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ». اینجا علامت سؤال بزرگ وجود دارد که دشمنی با دشمنان خدا در این جامعه کجا رفته است؟ آیا بدون این مسئله، جامعه اسلامی ابتر و ناقص نیست؟ نکته دیگری که در حج از آن غافل شده‌ایم دفاع از مظلومان است، جامعه اسلامی توجه به دیگران و مظلومان را در دل خود دارد، اما این مهم در حج دیده نمی‌شود، در حالی که بنابر روایات، کسی که به حج برود و صدقه بدهد و از دیگران گره‌گشایی کند، ثوابی افزون دارد. آیا می‌شود کسی به حج بیاید و به فکر مردم مظلوم فلسطین نباشد و یا درباره این حجم از جنایت در یمن یا کشتار افزون بر 400 -300 هزار نفر در سوریه بی‌تفاوت باشد؟
* در حج، وحدت به شکلی خاص متبلور می‌شود، چطور می‌توان این رهاورد حج را به همه ایام سال و همه جهان اسلام تسری داد؟
از مهم‌ترین بحران‌های جهان اسلام، چندپارگی و جدایی است؛امروز طرح اسلام علیه اسلام به دست مستکبران در حال اجراست، در چنین شرایطی کارویژه حج آن است که وحدت را در جهان اسلام ایجاد و کاری کند که متحد شود. چنانکه در حج می‌بینیم سلفی، تکفیری، رادیکال، سکولار، شیعه، سنی، صوفی، نقش‌بندی و ... بدون هیچ تنشی اعمال را به‌جا می‌آورند که این عین تجلی واقعی از وحدت است؛ برای همین در روایت آمده: «همه اسلام در حج است». آیا نمی‌شود این را به همه جامعه اسلامی تسری داد؟ سخن رهبر معظم انقلاب در جمع کارگزاران حج دریچه‌ای است برای پردازش نظریه‌ای که همه اصول و ارکان جامعه اسلامی را از دل آیات و روایات استخراج کرده و با مناسبات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، بین‌الملل و ... تطبیق دهد. باید حج کامل را بر اساس آیات و روایات و سیره معصومان(ع) استخراج کنیم و ضعف‌ها را دریابیم؛ شاید مهم‌ترین ضعف آن است که باوجود اجتماعی و سیاسی بودن، حج کاملاً از این دو بعد خارج شده و صرف مناسک فردی از آن ارائه می‌شود.
انتهای پیام/
نظر شما